|
Czytelnia
Wilczek, Niesiołowski, Jacorzyński -
znani pleszewianie
z pomnika
Zespół redakcyjny, Robert Kulig, Paweł
Jakubowski
[...]
Józef Wilczek
Spośród wymienionych na obelisku osób najmniej informacji jest
na temat Józefa Wilczka. Wiadomo, że był szewcem, który w roku
1765 został burmistrzem Pleszewa. Nazwisko Wilczka pojawia się
przede wszystkim w kontekście ukazania znaczenia i roli jaką
odgrywało w Mieście rzemiosło, a zwłaszcza cech szewski. J.
Wilczek nie był jedynym szewcem będącym „włodarzem” miasta. Już
w wieku XVI stanowisko burmistrza piastował Michał Belda. Także
część rajców miejskich pochodziła z cechu szewskiego. Rozwój
cechu szewskiego widoczny jest na przykładzie stale wzrastającej
liczby szewców. W XVII wieku było ich 12 (więcej niż Kalisz,
który miał „tylko" 11), podczas gdy w końcu XVIII wieku (1793r.)
już 52 (razem z garbarzami), zaś w 1912 — 130 szewców. Tym samym
cech szewski stał się wówczas największym w mieście. Sytuacja ta
jednak uległa zmianie, zwłaszcza w wieku XX. W okresie II RP
(1918-1939) cech szewski zaczął przeżywać poważne trudności,
głównie związane z konkurencją towarów gotowych. W roku 1934
członków cechu szewskiego było już tylko 329. Obecnie w
ewidencji działalności gospodarczej Urzędu Miasta i Gminy jest
tylko 2 szewców.
Robert Kulig
Ks. Kazimierz Niesiołowski (1872-1949)
Każda nawet najmniejsza miejscowość posiada swoich lokalnych
bohaterów, postacie wybitne i barwne, które nie są lub nie
powinny być zapomniane. W przypadku Pleszewa osobą, która
położyła olbrzymie zasługi w podnoszeniu na wyższy stopień życia
społecznego i kulturalnego był ks. Kazimierz Niesiołowski.
Przyszedł na świat w miasteczku Mrocza 06.II.1872r. w rodzinie
dzierżawcy dóbr Andrzeja Niesiołowskiego i Heleny z
Bogusławskich Po ukończeniu szkoły elementarnej w 1883r. podjął
naukę w gimnazjum w Bydgoszczy uzyskując maturę w 1892r.
Zdobywszy świadectwo dojrzałości wstąpił do seminarium
duchownego w Poznaniu. Święcenia kapłańskie otrzymał
28.VI.1896r. z rąk arcybiskupa Floriana Stablewskiego.
Skierowano go do Pleszewa, gdzie w miejscowej parafii objął
funkcję wikariusza. Był nim w latach 1896-1900. Dnia
02.VII.1900r. został jej komendarzem-substytutem. Instytucja
kanoniczna nastąpiła 24.X.1901r. Gdy został proboszczem rozwinął
na terenie parafii bardzo szeroką w zakresie problematyki i
owocną w następstwach działalność duszpasterską, społeczną i
kulturalną. Proboszczem był do 1949r., z przerwą w latach
1941-45 (więziony i przesiedlony do Generalnej Gubernii). 14
Zmarł 05.XI.1949r. i został pochowany na miejscowym cmentarzu.
Ksiądz Kazimierz Niesiołowski inicjował działalność towarzystw
wstrzemięźliwości i organizacji charytatywnych. Wskrzesił w
1898r. tutejsze Bractwo Wstrzemięźliwości (zał. 1851r). Po
kazaniu głoszonym 02.II.1899r., a mówiącym o trzeźwości złożył
uroczyste przyrzeczenie całkowitej abstynencji. Przy jego
współudziale założono 12.IX.1902r. Związek Księży Abstynentów na
Archidiecezję Gnieźnieńską i Poznańską. Ujął w swe ręce ster
tego nowego stowarzyszenia, pozostając jego prezesem aż do
1939r. Następnie przyczynił się do powstania 22.XI. 1905r.
świeckiej organizacji abstynenckiej pod nazwą Towarzystwo
„Wyzwolenie”. W tym samym roku brał udział w Kongresie
Antyalkoholowym w Budapeszcie oraz II Zjeździe Polskich
Abstynentów w Krakowie, gdzie należał do komitetu
organizacyjnego i wygłosił wykład „O ruchu wstrzemięźliwości w
Księstwie Poznańskim”.
W Pleszewie powołał Towarzystwo „Wyzwolenie” 18.III.1906r.
Należał do głównych prelegentów. Jego wykłady i odczyty nie
ograniczały się tematycznie tylko do szerzenia idei
wstrzemięźliwości, ale obejmowały wiele tematów z historii
Polski i problematyki nowoczesnego duszpasterstwa. W 1904r. z
inicjatywy ks. Niesiołowskiego założono Towarzystwo Pań św.
Wincentego a Paulo. Proboszcz został jego dyrektorem. Dzięki
niemu ubodzy i chorzy znajdowali opiekę i pomoc. Wiele serca i
troski poświęcał sierotom. Od 1901r. stał na czele Kuratorium
Domu Sierot i Ochronki w Pleszewie. Zakład do 1939r. wychował
ponad 700 dzieci.
Sferą
zainteresowania ks. Niesiołowskiego były nie tylko problemy
wstrzemięźliwości i opieki, ale także szersza działalność
społeczna. Duchowieństwo pod wpływem encykliki Leona XIII Rerum
Novarum z 15.V.1891r., głoszącej m.in. prawo do własności
prywatnej, sprawiedliwej zapłaty, tworzenia stowarzyszeń i
związków zawodowych, rozpoczęło akcję zneutralizowania wpływów
socjalistycznych wśród robotników. W Pleszewie 20.XI.1898r.
powstało Towarzystwo Robotników Polsko-Katolickich. Patronem
towarzystwa został ks. Niesiołowski. Pleszewski duchowny
wygłaszał odczyty o kasach chorych, występował w obronie
robotników. Inicjował przedstawienia amatorskie, w których brali
udział członkowie TRPR.
Duże zasługi położył na polu oszczędności. W 1899r. powołał w
Pleszewie „Kasę drobnych oszczędności" przeznaczoną dla dzieci
do 14 roku życia. Czynnie działał w Banku
Pożyczkowo-Spółdzielczym. W 1904r. został wybrany prezesem Rady
Nadzorczej Banku. Reprezentował pleszewski Bank
Pożyczkowo-Spółdzielczy na Sejmikach Związku Spółek Zarobkowych.
Prezesem RN był do 1922r. jak stwierdzono w sprawozdaniu z
75-letniej pracy Banku ks. Niesiołowskiemu przede wszystkim
zawdzięcza się wybudowanie wspaniałego gmachu banku. Był
inicjatorem pracy skautowej na terenie Pleszewa. Pierwsza
drużyna powstała w czerwcu 1913r.
Równie
ciekawa była aktywność polityczna ks. Niesiołowskiego. Od 1905r.
związany był z Narodową Demokracją, a ściślej z organizacją jej
podległą pod nazwą „Obrona Narodowa”. Z jej ramienia brał udział
w kampanii wyborczej 1908r. ostro występował przeciwko
germanizacji. Przykładem może być fakt popierania akcji
strajkowej uczniów pleszewskich w 1902r. Udzielał się w akcji
protestacyjnej przeciwko ustawie wywłaszczeniowej z 1908r. W
1912r. zorganizował wiec w Pleszewie, na którym mowy mieli
głównie Władysław Seyda - o bezprawiach pruskich oraz ks.
Niesiołowski mówiący na temat środków amoobrony narodowej.
Szczególnie aktywny był w 1918r. gdy Polska „wybuchła” i
odradzała się. Do ogólnopolskich dążeń, realizacji narodowych
aspiracji cegiełkę dołożyło społeczeństwo pleszewskie, którego
duchowym przewodnikiem był właśnie ks. Proboszcz. W październiku
1918r. na pleszewskiej plebanii, zawiązany został Tajny Komitet
Obywatelski z ks. Niesiołowskim jako przewodniczącym. 29
14.XI.1918r. Komitet Obywatelski ujawnił się i przekształcił w
Radę Ludową, która miała przejąć władzę w mieście i
powiecie.28.XI.1918r. prezesem Rady Ludowej został ks.
Niesiołowski. Znalazł się także w składzie delegatów mających
uczestniczyć w obradach Sejmu Dzielnicowego w Poznaniu od
3-5.XII.1918r. Dnia 6.I.1919r. nastąpiła uroczystość przejęcia
władzy przez Radę Ludową. Na 20-cia plenarnych posiedzeń Rady w
18-tu z nich przewodniczył ks. Niesiołowski. Angażował się także
w działalność na rzecz polskości w okresie plebiscytowym na
Górnym Śląsku, Warmii i Mazurach. Organizował wiece i zbierał
składki. W czasie trwania wojny Polski z Rosją Radziecką zgłosił
się na ochotnika. 14.VII.1920r. otrzymał zgodę na czasowe
objęcie kapelanii wojskowej, a następnie w stopniu kapitana
został przydzielony do baonu zapasowego 57 pułku piechoty. 34
Brał także udział w kampanii wyborczej do sejmu 1922r. 35 Po
zamachu majowym aktywność pleszewskiego proboszcza na polu
politycznym uległa zmniejszeniu, koncentrując się na
uczestnictwie w kolejnych kampaniach wyborczych po stronie
Stronnictwa Narodowego, którego był stałym zwolennikiem. W
zakresie działalności kulturalno-oświatowej zwrócić należy uwagę
na założenie i funkcjonowanie Ogródka Jordanowskiego. Ks.
Niesiołowski biorąc przykład z dr Jordana urządził w 1901r. plac
gier ruchowych. W 1906r. otworzył nowy ogród zwany Parkiem
Dzieciątka Jezus, a później Ogródkiem Jordanowskim Dzieciątka
Jezus. 37 17.IV.1909r. powołał do życia Towarzystwo Zabaw
Ruchowych im. Jordana. Opracował jego statut i program, został
także jego prezesem do 1939r Celem towarzystwa była „stała i
dobrze zorganizowana opieka nad dziećmi oraz podnoszenie poziomu
fizycznego i moralnego wśród dzieci i młodzieży za pomocą
zdrowotnych zabaw ruchowych”. W 1925r. założył ogródki działkowe
dla dorosłych. Ks. Niesiołowski w okresie niewoli i po
odrodzeniu był także prezesem Komitetu Powiatowego Towarzystwa
Czytelni Ludowych. Z jego inicjatywy pleszewskie TCL urządzało
tygodnie książki połączone z wystawami książek. Pierwsza wystawa
była zorganizowana
w 1918r. a następne w 1928, 1933 i 1938r. Od 1913r. pełnił
funkcję przewodniczącego komitetu powiatowego Towarzystwa Pomocy
Naukowej im. Dr Marcinkowskiego. W 1918r. został uznany
członkiem honorowym
Towarzystwa Oświaty na Śląsku im. Św. Jacka. 42 Proponowano mu
przejęcie redakcji „Przewodnika Katolickiego", warunkiem było
opuszczenie pleszewskiej społeczności. Propozycję tę odrzucił.
W wyniku zabiegów księdza powstała w 1909r. w Pleszewie
czytelnia dla kobiet, a w 1912r. Stowarzyszenie Kobiet
Pracujących. 44 Na przełomie wieków był wiceprezesem Koła
Śpiewackiego. 45 Bardzo ważną kwestią nurtującą pleszewskiego
proboszcza była sprawa budowy Domu Parafialnego. Według założeń
dom ten miał służyć jako baza działalności większości
organizacji społeczno-kulturalnych. Pierwsze projekty dotyczące
budowy pojawiły się jeszcze przed I wojną światową. Jednak
władze niemieckie nie udzieliły zgody na realizację tego
pomysłu. Plany zostały uwieńczone sukcesem dopiero w latach
30-tych. Budowa trwała
od 1931r. i zakończona została w 1934r. Impulsem
przyspieszającym budowę było wyznaczenie Pleszewa przez Prymasa
Augusta Hlonda na miejsce spotkania z okazji XIV Zjazdu
Katolickiego. Dnia 28.VI.1934r. Prymas poświęcił Dom Parafialny
im. Ks. Piotra Skargi. Przedstawione formy aktywności księdza
Niesiołowskiego realizowane były przede wszystkim do 1939 roku.
Wojna i czas okupacji wpłynęły na ograniczenie działalności
pleszewskiego duchownego. W 1941 roku ks. Niesiołowski został
aresztowany. Przebywał w Forcie VII, a następnie w Bojanowie. W
1942r. wysłany został do Generalnej Guberni. Powrócił do
Pleszewa wiosną 1945 roku. Przyczynił się do naprawy niemal
wszystkich budynków parafialnych, a zwłaszcza kościoła farnego,
domu parafialnego, wikariatu oraz budynków gospodarczych
probostwa. Dokonał także poświęcenia dawnego kościoła
poewangelickiego.
Wznowił także pracę w instytucjach działających przed wojną. W
1947 roku został honorowym prezesem Banku
Pożyczkowo-Spółdzielczego. W 1948 r. wszedł w skład komitetu
bibliotecznego mającego przyczynić się do utworzenia biblioteki
publicznej w Pleszewie. Zasiadał także w komitecie honorowym
65-lecia Ochotniczej Straży Pożarnej. Podsumowaniem działalności
pleszewskiego proboszcza może być opinia wizytacji kanonicznej w
1949 roku. Stwierdzała ona, iż „plebania, dom XX wikariuszy, Dom
Katolicki utrzymane są we wzorowym porządku”. 47 Również
pozytywne oceny otrzymał ogród proboszczowski oraz jordanowski.
Ks. Niesiołowski był autorem wielu broszur, książeczek,
publikacji (np. „Szkice i sylwetki z przeszłości Pleszewa”).
Jego bogate życie zostało uhonorowane przez mieszkańców miasta
(Honorowy Obywatel), jak również odznaczeniami państwowymi
(krzyż oficerski Orderu Odrodzenia Polski, Krzyż Niepodległości,
Złoty Krzyż Zasługi), oraz godnościami kościelnymi (prałat
domowy Jego Świątobliwości papieża Piusa XI).
Przypomnienie działalności „wielkiego proboszcza małego
miasteczka” 48 - jak ks. Niesiołowskiego nazywano;
księdza-społecznika, rzecznika prasy organicznej, inicjatora
wielu przedsięwzięć o charakterze społecznym i kulturalnym
wydaje się konieczne… Nie może przecież zaginąć pamięć o tak
niezwykłej osobowości, której wieloletnia i owocna działalność
przyczyniła się do rozwoju kulturalnego naszego miasta. Pawe³
Jakubowski
Paweł Jakubowski
Włodzimierz Jacorzyñski (1901-1972)
Nauczyciel, wychowawca, działacz społeczny i kulturalny,
reżyser. Urodził się 17 marca 1901 roku w Łanczynie k. Nadwórnej,
jako syn nauczyciela Erazma Jacorzyńskiego i Emilii
z Kropiwnickich. Po odbyciu służby wojskowej i uzyskaniu
świadectwa dojrzałości w Państwowym Seminarium Nauczycielskim
Męskim w Stanisławowie, w 1924 roku przybył do Pleszewa i 1
listopada tegoż roku rozpoczął pracę jako nauczyciel w
Publicznej Szkole Powszechnej Męskiej im. Jana Kasprowicza w
Pleszewie (dzisiejszy Zespół Szkół Publicznych nr 1). Od
początku swojej pracy pedagogicznej wzbogacał artystycznie
okolicznościowe uroczystości szkolne i akademie. W swojej pracy
dydaktyczno-wychowawczej stosował nowatorską na owe czasy metodę
- wychowania przez sztukę, co zaowocowało tworzeniem od 1927
roku szkolnych zespołów taneczno - scenicznych, a od 1931 roku
reżyserowaniem przedstawień stowarzyszeń młodzieżowych.
Dziecięce zespoły, w różnobarwnych i stylowych strojach
występowały zarówno przed rówieśnikami, jak i przed dorosłą
widownią. Bardzo dobre efekty przynosiła praca nad rozwijaniem
zdolności aktorskich dzieci i młodzieży. Dał się wówczas po raz
pierwszy poznać jako twórca i reżyser cyklicznych jasełek i
„powitań św. Mikołaja”. Włodzimierz Jacorzyński, oprócz pracy
dydaktyczno - wychowawczej, prowadził również ożywioną
działalność kulturalną i społeczną. Stał się wybitnym animatorem
życia
muzycznego i teatralnego na terenie Pleszewa. Był m.in.
współzałożycielem Chóru Męskiego „Harmonia”, z którym występował
jako solista tenorowy i gdzie kierował zespołem recytatorskim. W
uznaniu zasług w pracy na rzecz chóru, otrzymał tytuł Honorowego
Prezesa Chóru.
W czasie okupacji został wysiedlony do powiatu opoczyńskiego,
gdzie w Marcinkowicach i Myśliborzu prowadził tajne nauczanie i
zespół teatralny. W lutym 1945 roku, po wyzwoleniu, powrócił do
Pleszewa i 1 marca rozpoczął ponownie pracę w Szkole Podstawowej
nr 1. Nadal działał jako wielki animator kultury. Był m.in.
założycielem i długoletnim prowadzącym (1945 - 1969)
Ochotniczego Zespołu Teatru Ludowego, który w 1957 roku
przekształcono w Zespół Sceniczny przy Zarządzie Powiatowym ZNP
w Pleszewie. W 1955 roku zorganizował i do 1964 roku prowadził
również Zespół Sceniczny Pleszewskiej Fabryki Aparatury
Przemysłu Spożywczego „Spomasz”.
W 1961 roku inscenizacja „Dziewczynki z zapałkami” wg H. Ch.
Andersena, wzbogacona występami tanecznymi, była wystawiona w
Teatrze Polskim w Poznaniu. W 1966 roku założył zespół sceniczny
przy Technikum Mechanicznym w Pleszewie, z którym wystawił
„Szatana z siódmej klasy” wg Kornela Makuszyńskiego. W tym samym
roku reprezentował również ziemię pleszewską na Kongresie
Kultury Polskiej.
Włodzimierz Jacorzyński dał się poznać również jako twórca i
reżyser wielkich widowisk plenerowych, m.in. „Dożynki” - 1945,
„W krainie krasnoludków” - 1946, „Wisło moja” - 1948. Właśnie
wielkie widowisko plenerowe „My ze spalonych wsi” zrealizowane
wg własnego scenariusza na stadionie sportowym 12 października
1969 roku stało się zamknięciem wieloletniej działalności
Włodzimierz Jacorzyńskiego jako reżysera i twórcy teatralnego.
Na uwagę zasługuje fakt, że w spektaklu wzięło udział ponad
pięciuset wykonawców w różnym wieku i różnych profesji.
Włodzimierz Jacorzyński wyreżyserował ponad 60 tytułów
przedstawień, zarówno utworów różnych autorów, jak i własnych
kompozycji. Wybór utworów pokazuje, że reżyser nie preferował
konkretnej tematyki i nastroju przedstawień, gdyż obok dzieł o
poważnej tematyce, dotykającej niepokojących i bolesnych stron
życia i historii, stoją legendy i baśnie, gdzie zło ostatecznie
zostaje zwyciężone przez dobro. Reżyserował również widowiska, w
których kreowana była fantazja, barwne widowiska pełne muzyki,
śpiewu i tańca, widowiska gdzie obok dorosłych mogła występować
młodzież, a przede wszystkim dzieci.
W okresie międzywojennym do najwybitniejszych osiągnięć
reżyserskich Włodzimierza Jacorzyńskiego należą m.in. „Janko
Muzykant” - 1930, „Powrót Taty” - 1930, „A za tego króla Jana” -
1933, a także komedia „Ciotka Karola” T. Brandona - 1934,
„Dzielny wojak Symhe Szmil na froncie” - 1935, misterium
„Ukrzyżuj Go” Trzywdar - Rakowskiego - 1936, dramat „Knajpa”-
Parviego - 1937, „Dziewczynka z zapałkami” H. Ch. Andersena -
1938.
Po wojnie wyreżyserował m.in. „Betlejem polski” L. Rydla - 1946,
„Obrazy dramatyczne z czasów okupacji i wyzwolenia” wg własnego
scenariusza - 1947, „Latarnika" H. Sienkiewicz - 1949,
„Wiesława” wg K. Brodzińskiego - 1949, „Baśkę” - 1950, „Odwety
wg L. Kruczkowskiego - 1951, „Wodewil warszawski” - 1952,
„Laleczka z saskiej porcelany” - 1956, „Dzikie łabędzie”
Andersena w opracowaniu K. Jeżewskiego, „Nowe przygody Szwejka”
- 1956 oraz wiele wznowień tytułów z okresu przedwojennego.
Włodzimierz Jacorzyński w 1957 roku był odznaczony Srebrnym
Krzyżem Zasługi. Za pracę na rzecz kultury otrzymał nagrodę
indywidualną województwa poznańskiego i miasta Poznania na rok
1963. W 1967 roku został wyróżniony przez Ministra Kultury i
Sztuki odznaką „Zasłużonego Działacza Kultury”. Otrzymał ponadto
złotą odznakę PCK i ZNP.
Aktywny do ostatnich dni Włodzimierz Jacorzyński zmarł 21
stycznia 1972. [...]
[Czytaj
więcej]
Zespół redakcyjny, R. Kulig, P.
Jakubowski, Wilczek, Niesiołowski, Jacorzyński - znani pleszewianie z
pomnika.
[w:]"Rocznik
Pleszewski" 2003, s. 61-69
[Wstecz] |
