Witold Hajdasz
WYSTAWY PRZEMYSŁOWO-ROLNICZE W PLESZEWIE

W OKRESIE ZABORÓW ORAZ II RZECZPOSPOLITEJ

Na skutek okoliczności drugiego rozbioru w 1793 roku Wielkopolska znalazła się na 125 lat pod panowaniem pruskim. W ciągu tego czasookresu, który objął kilka pokoleń, społeczeństwo zmuszone zostało do tego, aby dostosować się do zmienionych warunków politycznych i wzrastających utrudnień gospodarczych, przeciwstawiać się germanizacji, zachować substancję narodową, utrzymać poziom życia, a w sprzyjających okolicznościach podjąć walkę zbrojną, tocząc w międzyczasie walkę ekonomiczną.
Pleszew - miasto prywatne do roku 1816, podobnie jak i inne miasta tej wielkości nie posiadał większego przemysłu i handlu. Był miastem rolniczym, z czasem przekształconym w miasto rzemieślników, o wysokiej wydajności produkcyjnej z hektara w porównaniu do innych regionów historycznych Polski. Na początku XIX wieku w Pleszewie były 3 polskie firmy handlowe, kilkudziesięciu rękodzielników, pracujących od jarmarku do jarmarku. Brak było prawdziwego przemysłowca. Stan rzemiosła w Pleszewie nie odbiegał od ogólnego obrazu rzemiosła wielkopolskiego. Możliwości rozwoju produkcji rzemieślniczej zwiększyły sie w Pleszewie wraz z przyjęciem funkcji miasta powiatowego po 1817 roku i wzrostem liczby mieszkańców. W 1858 roku w granicach ówczesnego powiatu pleszewskiego istniało ponad 560 zakładów rzemieślniczych na 60 tysięcy mieszkańców. Najwięcej było zakładów szewskich (263) i krawców (103). W kolejnych latach liczby te się zmniejszały. Niektóre zakłady, chociaż swój początek wzięły od warsztatów rzemieślniczych, z biegiem lat zwiększały zatrudnienie i produkcję, przekształcając się w zakłady przemysłowe.
Postępujące przemiany po roku 1870 w światowej gospodarce, rewolucja przemysłowa, a wreszcie samouświadomienie społeczeństwa, że dotychczasowymi systemami i metodami pracy nie są w stanie konkurować z nowoczesnymi metodami handlu i produkcji wdrażanymi w Europie w II połowie XIX wieku spowodowały ciąg zdarzeń, które między innymi zapoczątkowały organizowanie wystaw przemysłowo - rolniczych i innych działań społeczno - narodowościowo - patriotycznych. Dotąd bowiem w pełnym tego słowa znaczeniu handel i przemysł był prawie nieznany. Dopiero po ostatniej walce o wolność w 1863 roku, społeczność polska zaczęła nabierać przekonania, że nie tędy droga do odrodzenia narodowego i odzyskania tego, co stracono w wyniku rozbiorów Polski.
Po 1871 roku przemysł i handel w Pleszewie wkroczył na drogę nowoczesnej walki ekonomicznej, która została przez zaborców narzucona, a którą to podjęto z dobrym i przede wszystkim efektywnym skutkiem. O postępie i rozwoju pleszewskiego przemysłu i handlu przekonać się można analizując zorganizowane w Pleszewie wystawy przemysłowe, przemysłowo - rolnicze i inne. Były one jedną z dróg do odrodzenia wolnej ojczyzny poprzez siłę gospodarczą, a co za tym idzie silne i zwarte społeczeństwo, potrafiące wspólnie działać i organizować, a w efekcie końcowym walczyć o swoją narodowość.
Wystawy przemysłowe w Pleszewie, które zaczęto organizować na początku drugiej połowy XIX w. miały swój pierwowzór w wystawach organizowanych w Poznaniu. Pierwszą taką była polska „Wystawa płodów narodowego przemysłu” zainicjowana przez Tytusa Działyńskiego w dniach od 16 czerwca do 8 lipca 1850 roku. Łączono w nich ofertę sprzedaży pokazywanych przedmiotów z przeglądem osiągnięć polskich i niemieckich przedsiębiorstw tej gałęzi gospodarki.
W publikacji z 1899 roku pt: „O potrzebie urządzania wystaw przemysłowych” autorstwa J. Kużaja, prezesa Towarzystwa Przemysłowego w Poznaniu, czytamy:
„Towarzystwo Przemysłowe w Poznaniu uchwala na zebraniu z dnia 15 listopada 1899 następujące rezolucje (...):
Jednem z najważniejszych a mało u nas wyzyskiwanych środków podniesienia przemysłu jest zwiedzanie, obesłanie i urządzanie wystaw przemysłowych.
Gdzieby urządzenie wystawy obejmującej wszystkie działy przemysłu natrafiało na trudności, należy urządzać kolejno wystawy poszczególnych pokrewnych gałęzi przemysłu.
W pierwszej linii należy urządzać wystawy przemysłowe w miejscowościach, posiadających dobre połączenia kolejowe.
Odrębnie od wystaw okazów firm przemysłowych należy urządzać wystawy robót terminatorów. Z wystawami przemysłowemi zaleca się łączyć wystawy modeli i rysunków z dziedziny przemysłu. Urządzanie wystaw przemysłowych winny wziąść w rękę Towarzystwa Przemysłowe.”
Pierwsze wzmianki o organizowaniu wystaw przemysłowych w Pleszewie pojawiają się w 1862 roku. W zbiorach pleszewskiego Muzeum Regionalnego znajdują się dwa dokumenty mówiące o wystawie płodów przemysłowych. Pierwszy dokument to wezwanie Komitetu Wystawy z 11 września 1862 roku do przyozdobienia przez mieszkańców swoich domów na dzień otwarcia wystawy i ich nocne oświetlenie. Drugi dokument to program koncertu orkiestry woj skowej z 4 Poznańskiej Kompanii Piechoty pod kierownictwem Mullera na dzień 19 września 1862 roku. W skład Komitetu Wystawy wchodzili: Gregorovius, Hausleulner, Haulzinger, S.Karmiński, Le Viseur, dr Lissner, Reiche, Ruedenburg, Sommer, Vorwerk.
Druga pleszewska „Wystawa Przemysłowo - Rolnicza” odbyła się w 1868 roku. Niestety nie zachowały się do naszych czasów żadne szczegółowe informacje o tej wystawie. Wiemy tylko, że Prezesem był Konstanty Miłkowski z Macewa, kasjerem zaś Władysław Radoński z Żegocina. Informacje o niej podaje rocznik Towarzystwa Rolniczego powiatów pleszewskiego i odolanowskiego na rok 1870 oraz wspomina o niej ks. Franciszek Kryszak w publikacji z okazji wystawy przemysłowej w 1938 roku. Znajdujemy również informacje w dokumentach Towarzystwa Przemysłowców w Pleszewie o organizowanych tzw. Wystawach Gwiazdkowych. Wzmianki o nich są bardzo skąpe i jedynie z informacji o ich częstotliwości występowania możemy domniemywać, iż nie były to wystawy ogólnokrajowe, ale zapewne o zasięgu co najwyżej gminnym, może powiatowym. Odbywały się one w latach 1879, 1881, 1883, 1887 i 1895. Wystawa gwiazdkowa w dniach 20 - 22 grudnia 1879 roku ściągnęła rzesze zwiedzających, które miały przyjemność podziwiać 3 wystawców.
Kolejną była „Wystawa przemysłowa i pszczelnicza” trwająca od 4 do 8 października 1884 roku. Informacje o tej wystawie w postaci broszurki wydanej nakładem J. Joachima ze spisem wystawców znajdują się w zbiorach pleszewskiego muzeum. Brak tutaj zaznaczenia o tym, kto wystawę zorganizował i gdzie się ona odbywała. O zakresie wystawienniczym tej ekspozycji możemy wnioskować z jej nazwy. Ekspozycja zgromadziła 129 wystawców, w dwóch głównych działach (115 przemysłowców i 14 pszczelarzy). Z Pleszewa wystawiali się Bachorski Jan - mistrz szewski; Foltynowicz P. - fabryka maszyn, bryczek, wozów i narzędzi rolniczych; Kosmowski - ogrodnik; Kolbe - bednarz; Michałowicz Julian - mistrz szewski; Peltz - introligator; Szpetkowski Alex - malarz i dekorator; Strumpf Wawrzyniec - stelmach; Zboralski L. I Sp. - skład żelaza, jako przedstawiciele przemysłu oraz: Kulesiewicz Konstanty, Krajewski Antoni, Pawlak Antoni, Kostrzewski Jan, Malesiński Wojciech, Drożdżyński Stanisław jako grupa pszczelarzy.
Następna wystawa miała miejsce w dniach od 15 sierpnia do 8 września 1912 roku. Była to prezentacja przemysłowa. Na czele jej organizacji stanął Zarząd z Sewerynem Samulskim jako prezesem, Franciszkiem Gdeczykiem jako skarbnikiem i Stanisławem Mockiem z funkcją sekretarza. Ponadto ukonstytuowało się dziewięcioosobowe Prezydium i dziewiętnastoosobowy Komitet Wystawy. Do ekspozycji wydany został nakładem Komitetu Wystawy „Przewodnik po Wystawie Przemysłowej w Pleszewie” szczegółowo przedstawiający branże i wystawców, którzy brali udział w wystawie. Ponadto autorzy przewodnika zamieścili kilka artykułów na temat historii Pleszewa, Jarocina, Nowego Miasta, Mieszkowa, Żerkowa, Borku, Dobrzycy, Jaraczewa, Koźmina, Kobylina i Krotoszyna. Na kolejnych stronach możemy przeczytać o Związku Towarzystw Przemysłowych, o historii Towarzystwa Przemysłowego w Pleszewie i w Jarocinie, o rozwoju handlu i przemysłu polskiego w Pleszewie oraz o Związku Fabrykantów na Rzeszę Niemiecką. W przewodniku umieszczono również informacje dotyczące programu wystawy, programu zjazdów okręgowych Towarzystw Przemysłowych, Sokołów itp., planu wystawy, wykaz hoteli i kawiarni, rozkład jazdy pociągów, alfabetyczny spis wystawców oraz spis według grup. W zakończeniu umieszczono ogłoszenia i reklamy. W wystawie wzięło udział 145 wystawców w 12 działach specjalistycznych. Firmy przedstawiające się pochodziły z terenu całego zaboru pruskiego. Można było zobaczyć wystawców z Poznania, ze Starogardu, Zabrza, Bytomia, Bydgoszczy, Inowrocławia, Brodnicy, Grudziądza, Mińska Mazowieckiego, Torunia czy wreszcie z Pleszewa i miast najbliżej położonych jak Ostrów, Krotoszyn czy Jarocin Z firm pleszewskich możemy tu wymienić takie jak: Cichocki M. - destylacja i fabryka likworów; Gajewski Michał - mistrz koszykarski; Jezierski W. i Sp. - fabryka maszyn; Ligęziński Feliks - mistrz blacharski i dekarski; Magnuszewski Jan - mistrz szewski; Nowicki Konrad - fabryka wozów i pojazdów; Radomski Bolesław - zakład ogrodniczy; Rebelka Wacław - przedsiębiorca melioracyjny; Samulska A.- handel kwiatów, zabawek, księgarnia; Sobczyński Józef - mistrz kotlarski i inni. [...]