@

 

M

P

[Napisz]

[Mapa strony]

[Partnerzy]

   
 

 [Strona główna] [Info] [Nowości] [Historia] [Kalendarium PTK] [XXV-lecie PTK] [Bal U Prezesa] [Wydawnictwa]

[Kalendarium Pleszewa] [Wycieczka po Pleszewie] [Publikacje członków PTK] [Czytelnia PTK][E-books]

 
   

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Czytelnia

Pleszewskiego Towarzystwa Kulturalnego


Stanisław Bródka

PLESZEWIANIE W I WOJNIE ŚWIATOWEJ I W POWSTANIU WIELKOPOLSKIM

Nierównomierny rozwój różnych państw kapitalistycznych doprowadził na początku XX wieku do zaostrzenia się sprzeczności, do zmiany układu sił ekonomicznych i militarnych, Dążenie do dokonania nowego podziału świata doprowadziło do powstania dwu przeciwstawnych ugrupowań: trójprzymierza (Niemcy, Austro-Węgry, Włochy) i tzw. Ententy (Anglia, Francja, Rosja). W to­ku wojny szereg państw opowiedziało się bądź po stronie Ententy (Japonia, Włochy po wystąpieniu z trójprzymierza , Rumunia, Stany Zjednoczone) bądź poparło Austro-Węgry i Niemcy, czyli tzw. państwa centralne (Turcja, Bułgaria).

Bezpośrednim powodem wybuchu wojny było zabójstwo austro-węgierskiego następcy tronu arcyksięcia Franciszka Ferdynanda, dokonane 28.VI. 1014 r. w Sarajewie. Austro-Węgry 28.VII. wypowiedziały wojnę Serbii, Niemcy 4. VIII, wypowiedziały wojnę Rosji, 8.VIII. — Francji; 4.VIII Anglia wypowiedziała wojnę Niemcom. Wojska niemieckie gwałcąc neutralność Belgii uderzyły na Francję i dotarły do rzeki Marny, skąd jednak po krwawych starciach (od 4 do 9.IX) musiały się wycofać.

Na froncie wschodnim początkowe powodzenie wojsk rosyjskich w Prusach Wschodnich zakończyło się ich przegraną pod Tannenbergiem. W następnym roku 22.IV Niemcy zastosowali po raz pierwszy pod Ypres gazy bojowe. Na wschodzie Niemcy przełamali front pod Gorlicami i wyparli wojska rosyjskie z Galicji. Natomiast na froncie zachodnim działania zaczepne wojsk niemieckich w bitwie pod Verdun (styczeń — maj) 1916 r. zakończyły się niepowodzeniem. W walkach na tym odcinku brali też udział Polacy w mundurach niemieckich, zmuszeni do tego przez wroga. Wśród nich byli także mieszkańcy Pleszewa. Wielu z nich straciło tam życie.

Na wschodzie ofensywa wojsk rosyjskich pod wodzą gen. Brusiłowa doprowadziła w czerwcu i lipcu 1916 r. do opanowania Bukowiny i części wschodniej Galicji. Na froncie zachodnim wojska francuskie i angielskie uzyskały w bitwie nad rzeką Sommą nieznaczne sukcesy terenowe, użyły tam po raz pierwszy czołgów w dniu 15.IX.1916 r.

Ważne wydarzenia miały miejsce w 1917 r. W dniu 12.III. w Rosji rewolucja burżuazyjno-demokratyczna obaliła carat. Na początku kwietnia (6.IV) USA przystąpiły do wojny po stronie Ententy. W Rosji zwyciężyła 7.XI. 1917 r. rewolucja socjalistyczna, która wywarła wielki wpływ na inne kraje i dalszy przebieg wojny. Przyniosła ona zasadniczą zmianę sytuacji politycznej w świe­cie, wywarła wielki wpływ na wzrost fali rewolucyjnej i narodowo-wyzwoleńczej, a szczególnie w Niemczech i Austro-Węgrzech.

W styczniu 1918 r. prezydent USA Wilson ogłosił słynne 14 punktów z których trzynasty zapowiadał powstanie niepodległego państwa polskiego z dos­tępem do morza.

Wieczorem 3 listopada 1918 r. wybuchło powstanie marynarzy w Kilonii, które dało początek rewolucji w Niemczech. W nocy z 6 na 7 listopada powstał w Lublinie Tymczasowy Rząd Ludowej Republiki Polskiej z Ignacym Daszyńskim na czele. W Berlinie 9 listopada rozpoczął się strajk generalny, równocześnie abdykował cesarz Wilhelm II i Niemcy stały się republiką.

Wreszcie 11 listopada 1918 r. został podpisany rozejm w Compiegne. Niemcy musiały przyjąć podyktowane im warunki zawieszenia broni. Zakończyła się I wojna światowa. Traktaty pokojowe (m. in. w Wersalu, Saint Germain) nie zdołały zlikwidować sprzeczności, które spowodowały wybuch wojny. Niepod­ległość uzyskała Polska, Czechosłowacja, Węgry, Litwa, Łotwa, Estonia, Fin­landia. O granicach zachodnich Polski zadecydowało Powstanie Wielkopolskie oraz trzy powstania śląskie.

W walkach powstańczych bohaterstwem i wielkim poświęceniem odznaczyli się również mieszkańcy powiatu pleszewskiego, o czym przypominają tablice i pomniki tak liczne na naszym terenie.

 […] Wieść o wybuchu I wojny światowej w 1914 r. przyjęta została przez ogól społeczeństwa pleszewskiego z zadowoleniem. Zbrojne starcie między zaborcami było urzeczywistnieniem marzeń pokoleń Polaków żyjących w długiej niewoli. Zdawano sobie jednak sprawę z tego, że wojna potrwa długo i pochłonie wiele ofiar. To z kolei rodziło ogólne przygnębienie wynikające z tego, że Polacy ubrani w pruskie mundury będą przelewali krew za sprawę znienawidzonego wroga i na froncie będą strzelali do swych braci, rodaków z armii carskiej i francuskiej. Większość Wielkopolan, w tym również Pleszewian wierzyła, że mimo potęgi i początkowych sukcesów Niemcy poniosą klęskę, a w wyniku jej powstanie Polska wolna i niepodległa. Pierwsza wojna światowa trwała 4 lata, i 3 miesiące. Straciło w niej życie około 10 milionów ludzi, ponad 20 milionów zostało rannych.

Wojna nie oszczędziła również mieszkańców naszego regionu. Kilkudziesięciu Pleszewian zmuszonych walczyć w szeregach armii niemieckiej zginęło w 1916 r. pod twierdzą francuską Verdun, której bohatersko bronili Francuzi przez blisko 9 miesięcy i mimo olbrzymich strat nie oddali. Kilkunastu mieszkańców naszego terenu zginęło w walkach nad rzeką Sommą w lecie 1916 r. gdzie po raz pierwszy pojawiły się czołgi użyte przez Anglików przeciwko Niemcom. Pleszewianie ginęli także w walkach na froncie rosyjskim, zwłaszcza pod Gorlicami (w Galicji) w maju 1915 r.

[…] ogół społeczeństwa pleszewskiego z wielkim zainteresowaniem śledził wypadki jakie rozgrywały się w czasie I wojny światowej, a zwłaszcza w jej ostatnich latach. Już w październiku 1918 r. zawiązany został w Pleszewie Tajny Komitet Obywatelski, o którego pierwszym zebraniu głosi w.w. tablica. Inicjatorem i przewodniczącym tego Komitetu był miejscowy proboszcz ks. Kazimierz Niesiołowski.

Pod wpływem szerzącej się fali rewolucyjnej w Niemczech, będącej konsekwencją Wielkiej Rewolucji Socjalistycznej, w ślad za Poznaniem, żołnierze ple­szewskiego garnizonu opowiedzieli się także za rewolucją, wywiesili czerwony sztandar i w dniu 11 listopada 1918 r. utworzyli Radę Żołnierską. W tym samym też pamiętnym dniu, dniu zakończenia I wojny światowej została wybrana w Pleszewie Rada Robotnicza składająca się z 20 członków. Przewodniczącym jej był robotnik Jan Kasperski. Wkrótce Rada Robotnicza zaczęła współpracować z Radą Żołnierską, skoro jej przewodniczącym został ppor. Ludwik Bociański, któremu udało się dzięki sprytowi i pomysłowości opanować bez rozlewu krwi miejscowe koszary, gdzie stacjonowało około 800 żołnierzy niemieckich, a Polaków zaledwie garstka.

Tajny Komitet Obywatelski na zebraniu w dniu 14 listopada 1918 r. przekształcił się w jawną Radę Ludową, składającą się z 18 osób, w tym  9 z  Rady  Robotniczej  i  Żołnierskiej  i  9  z  grona obywatelstwa. Skład Rady Ludowej na powiat pleszewski ustalono ostatecznie po wyborach przeprowadzonych w dniach 23 i 24 listopada. Liczyła ona 28 członków, później dokooptowano jeszcze 8. Prezesem został ks. proboszcz Kazimierz Niesiołowski, zastępcą Artur Szenic z Korzkiew, sekretarką Anna Suchocka.

Wybuch powstania w Poznaniu nie zaskoczył pleszewskich działaczy, którzy byli na tę ewentualność przygotowani. Już około godz. 18.00 w dniu wybuchu Powstania Wielkopolskiego 27 grudnia 1918 r. dowództwo garnizonu pleszewskiego zawiadomione o wypadkach w Poznaniu, wysłało kompanię w sile około 80 ludzi pod dowództwem sierż. Antoniego Kozłowicza na pomoc powstańcom poznańskim.

Walki powstańcze zainicjowane w Poznaniu szybko rozgorzały na różnych terenach granicznych Wielkopolski. Tymczasem w Pleszewie w dniu 3 stycznia 1919 r. odbyło się bardzo ważne posiedzenie Rady Ludowej, na którym m. in. postanowiono, by komendę wojskową w mieście i powiecie objął ppor. Ludwik Bociański. Starostą został wówczas Artur Szenic z Korzkiew, burmistrzem Stefan Karczewski.

W dniu 6 stycznia 1919 r. odbyła się uroczystość oficjalnego przejęcia władzy przez Radę Ludową oraz umieszczenie orła białego na ratuszu pleszewskim na znak odzyskania niepodległości po przeszło 120 latach niewoli.

[…] powstańcy pleszewscy wsławili się bohaterstwem w walkach w okolicy Ostrzeszowa, Kępna, w bitwach pod Kobylą Górą, Ligotą, gdzie zginęli: Wacław Witczak, Walenty Spalony i Tomasz Markiewicz. Ranni zostali: Fran­ciszek Kaniewski i Józef Kuśnierek. Dwóch ochotników z kompanii pleszewskiej Władysława Andrzejewskiego i Kazimierza Sopałowicza stojących na warcie w okolicy Zmyślonej Ligoty Niemcy rozbroili, zabrali do lasu i tam w bes­tialski sposób zamordowali.

Powstańcy pleszewscy brali również udział w krwawych walkach jakie toczyły się w rejonie Rawicza, pod Sarnówką, Sarnowem, Szymanowem. W okolicy Miejskiej Górki zginął Józef Matczak. Jeden z mieszkańców Pleszewa, syn miejscowego lekarza Ludwik Likowski, walczył w szeregach powstańczych w okolicy Zbąszynia i poległ pod Łomnicą. Ostatni bój stoczył cały batalion pleszewski pod dowództwem ppor. Ludwika Bociańskiego w pierwszy dzień Świąt Wielkanocnych w kwietniu 1919 r. pod Chachalnią na odcinku Zduny – Krotoszyn.

Po zakończeniu działań na terenie Wielkopolski niektórzy z mieszkańców ówczesnego powiatu pleszewskiego brali udział w trzecim powstaniu śląs­kim. Znaczna część ich grupy (56 osób) walczyła w rejonie Góry Św. Anny. Zwłoki sześciu powstańców sprowadzono do Pleszewa, pochowano na cmenta­rzu parafialnym we wspólną mogiłę, na której w 1923 r. postawiono pomnik. Podczas okupacji został on zniszczony przez hitlerowców, a w 1947 r. odrestau­rowany z inicjatywy żyjących powstańców.

Powstańcy pleszewscy brali udział na różnych frontach Powstania Wielkopolskiego. Jedna Kompania pleszewska pod dowództwem sierż. Antoniego Kozłowicza ubezpieczała główny dworzec w Poznaniu już w dniu 27 grudnia 1918 r. W dniach 1 i 2 stycznia 1919 r. ta sama kompania wraz z inną pod dowództwem ppor. Feliksa Pamina brała udział w oswobodzeniu Krotoszyna.

Pleszewski Pułk Strzelców, którego dowódcą był ppor. Ludwik Bociański na początku stycznia 1919 r. liczył ok. 500 żołnierzy sformowanych w trzech kompaniach. Dowódcą I-szej kompanii był ppor. Feliks Pamin, II-giej sierż. Antonii Kozłowicz, III-ciej sierż. Stanisław Witkowski, później ppor. Michał Ciążyński, następnie ppor, Aleksander Bąk. Od połowy stycznia 1919 r. doszły jeszcze: IV kompania, której dowódcą był sierż. Stanisław Piękny, po nim ppor. Kazimierz Kwieciński, następnie ppor Alfons Engler oraz V kompania kulomiotów dowodzona przez sierż. Mikołaja Ryfę i  kompania rezerwowa pod dowództwem sierż. Romana Chatlińskiego.

Począwszy od 8 stycznia 1919 r. rozgorzały walki na różnych frontach. Garnizon pleszewski przydzielony do VI Okręgu Wojskowego, którego dowódcą był ppor. Zbigniew Ostroróg-Gorzeński, skierowany został do akcji zbrojnej na froncie południowym. Pleszewianie brali też udział w walkach na froncie wschodnim w wojnie polsko-radzieckiej w 1920 r.

Jeszcze w czasie trwania okupacji niemieckiej na ziemiach byłego zaboru rosyjskiego, doszło do konfliktu polsko-ukraińskiego. Już na początku listopada 1918 r. toczyła się na obszarach położnych na wschód od rzeki San, a szczególnie na terenie Lwowa ostra walka o władzę między siłami ukraińskimi i polskimi; w walkach tych brały udział oddziały wojskowe i ludność. W końcu listopada 1918 r. posiłkowe oddziały wojsk polskich opanowały Lwów i okolice.

W lutym 1919 r. Piłsudski przystąpił do stopniowego zajmowania ziem białoruskich i litewskich. Dało to początek długotrwałej wojnie polsko-radziec­kiej, której wzmożenie nastąpiło w kwietniu 1919 r. w wyniku ofensywy Pił­sudskiego na Wilno. Rozpoczęta w kwietniu 1920 r. ofensywa polska na Ukrai­nie była początkiem nowego etapu wojny polsko-radzieckiej zwanej wojną 1920 r. W pierwszych dniach maja wojska polskie zajęły Kijów oraz przekroczyły Dniepr. Tymczasem Armia Czerwona przystąpiła wkrótce do kontrofensywy na całym froncie. Uwolniła Kijów, wyparła wojska polskie z Ukrainy i Biało­rusi, doszła pod Lwów i Warszawę. Nastąpił jednak przełom w losach wojny z chwilą kiedy wojsko polskie zostało wzmocnione ochotnikami oraz uzyskało wsparcie materiałowe i instruktażowe ze strony Francji i Anglii. W dniach od 15 do 18 sierpnia 1920 r. wojska radzieckie w krwawych bojach pod Warszawą poniosły klęskę i musiały się cofnąć. Pod naciskiem nastrojów antywojennych w Polsce doszło do zawieszenia broni 8 października 1920 r. a 18 marca 1921 r. w Rydze podpisano traktat pokojowy między Polską a republikami radzieckimi.

W walkach ekspansywnych na froncie wschodnim, a szczególnie na Bia­łorusi, Wileńszczyźnie oraz pod Warszawą brało też udział wielu pleszewskich uczestników Powstania Wielkopolskiego, którzy po zakończeniu działań na gra­nicy niemieckiej znaleźli się w szeregach 12 Pułku Strzelców Wielkopolskich, a przemianowanego 1.2. 1920 r. na 70 pp. Poszczególne baony pleszewskiego pułku poniosły też poważne straty w ludziach i sprzęcie, zwłaszcza pod Przemierowem nad rzeczką Pełtą, dopływem Narwi, gdzie zginęło 8 żołnierzy a 59 zostało rannych. Nazwiska niektórych z nich wyryte zostały razem z poległymi w Powstaniu Wielkopolskim na jednej tablicy.[...]

 Fragment książki: S.Bródka: Miejsca pamięci narodowej ziemi pleszewskiej. Pleszew 1986

 

   
 

Pleszewskie Towarzystwo Kulturalne

 
   

 

 

Copyright © 2012 Pleszewskie Towarzystwo Kulturalne. All rights reserved.

Pomysł i wykonanie Janusz M. Lewandowski